१० बर्षे बालक १० रुपैयाका लागि दिनभर दमाहा बजाउँछन्

शायद हामीलाई अचम्म पनि लाग्न सक्छ ‘१० रुपैयाँका लागि दिनभर आफ्नो पढाई छोडेर दमाहा बजाउँछन् १० बर्षे बालक भन्दा’ । तर अचम्म मान्नु पर्दैन किनक हाम्रो मुलुकमा धेरै बालबालिकाको हकअधिकार लागि लड्ने संघसंस्था छन् र करोडौं रुपौयाँ समेत विदेशबाट बालश्रम शोषण, हिंसा अन्त्यका लागि नेपाल भित्रिने गरेको छ । अब प्रश्न उठ्छ यदी त्यसो हुँदो हो त ती १० बर्षे बालक किन आफ्नो पढाई छोडेर दुर्लभ बन्दै गएको पञ्चेबाजामध्ये एक दमाहा बाकेर हिडिरहेका छन् त ? जसको जवाफ सरल छ बालबालिकाको अधिकारका निम्ति आएको विदेशी सहयोग बालबालिकाभन्दा ती संघ–संस्थाका तल्लोतहमा कार्यरत कर्मचारीदेखि लिएर ठूला–ठूला हाकीम हुँदै नेता मन्त्रीले समेत पड्काउने गरेका तितोसत्य हाम्रो सामु छर्लङ्ग छ । कुन शिर्षकमा कति र कहाँ खान्छन् त्यो त खाने र पचाउनेलाई नै थाहा होला ।

हुनतः नेपालमा भइरहेको बालबालिका हिंसा एवम् शोषणका लागि विदेशी अनुदान पनि बर्षेनी करोडौं भित्रिने गरेको छ, तै पनि नेपालमा बालबालिका हिंसा तथा श्रम शोषण रोकिन सकेको छैन । बस, ट्याम्पु, माइक्रो, घरेलु कामदारकोरुपमा या साना देखि ठूला होटलमा कामदारकोरुपमा प्रशस्तै भेटिन्छन् । एक दुईछाक खान र झुत्रो–झाम्रो लाउनका लागि । त्यती मात्र होइन सडकको किनारमा ठूला–ठूला बोरा बोकेर फालिएका प्लाष्टिकहरु टिप्दै हिड्ने पनि नभेटिने होइनन् । सायद यस्ता बालकहरु नदेख्ने मान्छे हाम्रो मुलुकमा कमै होलान् । तै पनि भित्री मनदेखि यिनीहरुको लागि कुनै ठोस कार्यक्रम लिएर यिनीहरुको मुक्तिको लागि लडिदिने संघ–संस्था भने छैनन् भन्दा पनि फरक नपर्ला । बालबालिकाको लागि काम गर्ने संघ–संस्था र विदेशबाट प्राप्त सहयोगले यहाँ प्रताडित बालकको लागि नभएर धेरै जसो अरुहरुकै चुलो सल्काउने र भान्सा उज्यालो बनाउने मात्र काम गर्ने गरेको पाइन्छ ।

१० बर्षको बालकले दमाह बजाउनु त परै जाओस् बोक्न पनि हम्मेहम्मे पर्छ तर आजभन्दा दुईबर्ष अगाडिदेखि एक बालक भने आफैले बोकेर मजाले बजाउँछन् । बाहुनडाँगी–३ तिरिङ खोला घर भई बाहुनडाँगी मेची जनसाधारण उच्च माध्यमिक विद्यालयमा कक्षा–२ मा अध्ययनरत बिसाल दर्जी (डाली) आफ्को पढाई छोडेर दमाह (वामतोल) बजाउन हिँड्छन् । झण्डै आफूसमानको दमाह बोकेर विहे, पुराण वल्लोगाउँ र पल्लोगाउँ हिड्ने विशाल दिनभर दमाह बबजाएर बापत १० रुपैयाँ मात्र पारिश्रमिक पाउँछन् । कतै विवाह भयो र पञ्चेबाजा बजाउने अर्डर आयो भने आफ्ना बाबुको पछि लागेर उनी कुन गाउँ, कस्कोमा जाने हो लुरु–लुरु जाने गर्छन् । आफूभन्दा धेरै उमेर पाकाहरुसँग उनीहरुको सहयात्री बनेर दमाह बजाए बापत कहिले रु १० पाउँछन् त कहिले रु ५ मात्रै चित्त बुझाउनु परेको छ । आफू विद्यालय जान्छु भन्दा पनि आफ्ना बाबुले विद्यालयको साटो विवाह तिरै दमाह बजाउन लैजाने गरेको डराई–डराई विशालले बताए ।

विशाललाई पनि अन्य बालक सरह विद्यालय जाने, खेल्ने रहर भने नभएको होइन तर उनको परिवारको आर्थिक अवस्था कमजोर हुनु पनि उनको रहर विपरित काम गर्नु परेको हो । साथै पारिवारिक अशिक्षा एवम् चेतनाको कमी पनि एक कारण हो । जे जसो भए पनि उनी दमाह भने दक्ष बादकले बजाए भन्दा कम बजाउँदैनन् । विशाल भन्छन् ‘मेरो भाइ पनि कक्षा–२ मै पढ्छ तर उसलाई बजाउन आउँदैन, मलाई चाहीँ बुबाले दुईबर्ष अगाडि सिकाई दिनुभयो र बजाउने गरेको हुँ’ ।