तराईमा जितिया पर्वको रमझम सुरु
मेचीनगर अनलाइन
|
Sunday, September 26, 2010
|
0 comments
१० असोज, भद्रपुर । तराईका ग्रामीण क्षेत्रमा जितिया पर्वको रमझम सुरु भइसकेको छ । सन्तानको दीर्घायु तथा समृद्धिको कामनाका लागि मैथिलानी र थारु समुदायका महिला यत्तिखेर उत्साहपूर्वक यो पर्व मनाउन जुटिरहेका छन् ।
व्रतालु महिलाले पर्वका लागि आवश्यक सामानको जोहो गर्न र कतिपय ठाउँमा माटोको जिमूतवाहनको देउताको मूर्ति बनाउन गाउँलेहरु लागिपरेका छन् । जिमूतवाहन देउताको पूजा गरिने गरिएकाले यस पर्वलाई जितिया पर्व भन्ने गरिएको हो ।
यो व्रत गरेपछि कुनै पनि प्रकारको आपत्विपतमा पर्दा पनि सन्तानको जीवन सुरक्षित रहने धार्मिक विश्वासले ओतप्रोत भई आ-आफ्ना परम्परानुसार आमाहरु श्रद्धा एवम् भक्तिका साथ व्रतको अवधिभर उपवासमा बसेर जिमूतवाहन देउताको पूजामा आफूलाई समर्पित गरेर यो पर्व मनाउने गरिन्छ ।
आश्विनकृष्ण अष्टमी तिथिभर उपवासमा बसेर मनाउनुपर्ने हुन्छ । तिथिको हेरफेरको कारण व्रतालुलाई ३६ घन्टासम्म उपवासमा बस्नुपर्ने हुन्छ । यस वर्ष पनि गतवर्षझैँ तिथिको समयमा हेरफेर भएकाले व्रतालुलाई करिब ३६ घन्टासम्म उपवासमा बस्नुपर्ने मैथिल पञ्चाङ्गले जनाएको छ ।
यसपल्ट आउँदो बिहीबारको दिन सूर्योदय हुनु अगावैबाट व्रत सुरु भई शुक्रबार करिब अपराहृन ४.३० बजे व्रत सम्पन्न हुनेछ ।
यस पर्वको अवधिभर व्रतालु महिलाले थुकपनि निल्नु नहुने, व्रतलाई खण्डित पनि गर्न नहुने र अति नियमनिष्ठाका साथ मनाउनुपरेकाले यसलाई कठोर व्रतको रुपमा सम्भिmने गरिन्छ ।
आश्विन कृष्ण सप्तमी तिथिका दिन व्रतालुहरूले नजिकको पोखरी वा नदीमा स्नान गरी सोही ठाउँमा घिरौँलाको पातमा पिना र तेल राखेर जिमूतवाहन देवतालाई चढाई पूजापाठ गर्छन् । त्यसपछि व्रतालुहरु घर पुगेर विधिपूर्वक जिमूतवाहन, चील र स्यालको पूजा गरेर प्रसाद चढाउने गर्छन् ।
पितरपक्षको अवधिमा यो व्रत मनाउने गरिएकाले खासगरी मैथिल ब्राहृमणी व्रतालुहरुले अनिवार्यरुपमा पर्वको पूर्वसन्ध्यामा आ-आफ्ना दिवङ्गत सासू, आमा, हजुरआमाको पूजा गरी प्रसाद चढाउने गर्छन् ।
त्यसपछि दिवङ्गत सासू र आमाको उद्धारका लागि अन्य गोत्रकी मैथिल ब्राहृमणीलाई निम्तो दिई भोजन गराउनुपर्ने परम्परा रहिआएको छ ।
थारू ज्ाातिमा जितिया व्रत गरिने छोरीलाई ससुरालीबाट माइतमै बोलाएर व्रतमा बस्न लगाउँछन् । यसका साथै पर्व उत्सवको रुपमा नाचगानसमेत गरेर मनाउँछन् ।
आश्विन कृष्णसप्तमी तिथिका दिन व्रतालु महिलाहरूले कोदोेको रोटी र माछा खानुपर्ने नियम रहेको छ भने विधवा महिला अरुवा-अरुवाइन खाने गर्छन् ।
यो पर्वमा ओटघनको धेरै महत्व हुन्छ । सप्तमी तिथिको मध्यरातमा उठेर व्रतालुसहित सपरिवार गरिने भोजनलाई ‘ओटघन’ भनिन्छ ।
ओटघन क्रममा खासगरी च्युरा, दही, केराका साथै मिठाई खाने चलन छ । त्यो खाएर उठेपछि फेरि पानी वा केही खान पाइँदैन र व्रत शुभारम्भ भएको मानिन्छ । रातभरि सप्तमी तिथि परेमा मात्र ओटघनको संयोग बन्छ । नत्र बिना ओटघनकै व्रत सुरु गर्नुपर्छ ।
कृष्ण अष्टमीका दिन व्रतालुहरूले नजिकको पोखरी, तलाऊमा स्नान गरी भगवान सूर्यलाई अर्घ अर्पण गर्छन् । त्यसपछि व्रतको सङ्कल्प गर्छन् ।
त्यसपछि घर फर्केर डालीमा नरिवल, काँक्रो, स्याउ, केरालगायतका फलफूल राखेर नयाँ कपडाले छोपिन्छ । यसलाई डाली भर्ने विधि भनिन्छ ।
छोपिएको डालीबाट कपडा पर्व समापनको अवसरमा हटाउने गरिन्छ । हटाउने काम छोराले गर्छन् । दिउँसोतिर टोलभरिका महिलाहरूले एकठाउँमा भेला भएर जिमूतवाहन देउता, पर्व शुभारम्भ, व्रतको महत्वलगायतका विषयमा एउटी व्रतालु महिलाले कथावाचन गर्छिन र सबैले कथा श्रवण गरेपछि आ-आˆना घर र्फकन्छन् ।
त्यसपछि, साँझतिर आँगनलाई गाईको गोबरले लिपपोत गरेर एउटा सानो खाल्डो खनेर पोखरीको निर्माण गरिन्छ । त्यो पोखरीको डिलमा पाकडी रूखको सानो हाँगा गाड्नुका साथै हाँगामा माटोकोे चीलको आकृति बनाइन्छ र हाँगामुनि स्यालको आकृति बनाइन्छ । त्यहाँ जलले भरिएको कलशमा कुशले बनाइएको जिमूतवाहनको मूर्ति राखिन्छ र फलफूल लिएर व्रतालु महिलाले पूजापाठ गर्छन् ।
भविष्य पुराणमा वर्णन गरिएअनुसार प्राचीनकालमा शालिवाहन राजाको पुत्र जिमूतवाहनमाथि महादेवको असिम कृपा थियो । उनलाई महादेवको बरदानप्राप्त थियो । नियमनिष्ठाका साथ जो कोही व्रतमा बस्छन् उनको सन्तान दीघार्यु हुने बरदान पाएकाले महिलाहरु यो व्रत बस्ने गर्छन् ।
धार्मिकग्रन्थमा वर्णन गरिएअनुसार कनकावती नगरको मध्यभागस्थित नर्मदा नदीको डिलमा पाकरीको रूखको फेदमा स्याल बस्थ्यो भने हाँगामा चील । दुईटैको बीचमा घनिष्ठ मित्रता थियो ।
जितिया पर्व मनाउने महिलाहरू नर्मदा नदीमा स्नान गरी त्यही रूखको फेदमा बसेर एकदिन जिमूतवाहन देवतालाई प्रसाद चढाएर कथावाचन गरेका थिए ।
व्रतालु महिलाहरूको कथा सुनेर चील र स्याललाई पनि जितिया व्रत गर्ने इच्छा जागृत भयो । दुइटैले सल्लाह गरी व्रतमा बस्ने निधो गरे ।
सोही रात नर्मदा नदीको डिलमा एक व्यापारीको छोराको दाहसंस्कार गरियो । मृतकका आफन्तले शवको अधिकांश भाग जलेपछि छोडेर घर फर्के । उनीहरू फर्केर गएको देखेर स्याललाई मृतकको मासु खाने इच्छा जाग्यो र साथी चीललाई थाहै नदिइ मासु पनि खायो र केही लुकाएर पनि राखेको चीलले हेरिरहेको थियो ।
दुवैको जन्म भास्कर नामक ब्राहृमणको घरमा भयो । पूर्वजन्ममा चीलको शिलावती र स्यालको कर्पूरावतीको रूपमा जन्म भयो । जेठी शिलावतीको विवाह धनबानको घरमा र कर्पूरावतीको राजाको घरमा । जेठी शिलावतीका सात छोरा भए तर महारानी भएकी कर्पूरावतीको पटकपटक गरी सात छोरा जन्मियो तर छोराहरुको जन्मने बित्तिकै मृत्यु भयो ।
कान्छी कर्पूरावतीको सबै सन्तान मरेपछि उनमा डाहाको भावना बढ्दै गयो । उनले आफ्नी दिदी शिलावतीकी सन्तानको हत्या पनि गराए तर, जिमूतवाहन देउताको कृपाबाट सबै सन्तान जीवित भए ।
यो आश्चर्यचकित घटनाबाट उनी अत्यन्त दुःखी भइन् । त्यसपछि उनकी दिदीले पूर्वजन्मको घटनालाई स्मरण गराउँदै व्रत भङ्ग गरेको कारण उनको सन्तान जीवित नरहेको सुनाइन् । त्यसै कारणले यो व्रत जति कठोर भए पनि व्रतलाई कसैले खण्डित गर्न चाहँदैनन् ।
Filed Under: फिचर
0 comments
Trackback URL | Comments RSS Feed